Wist je dit over stress en burn-out…?
…70% van de werknemers in Nederland zijn/haar werk stressvol vindt?
…25% van de Europeanen risico loopt op gezondheidsproblemen vanwege stress op het werk?
…4 van de 10 werknemers van mening is dat er niet goed wordt omgegaan met stress binnen de organisatie?
De kans is dus groot dat je zelf stress ervaart of dat je iemand kent die met stress te maken heeft. Ook is de kans groot dat je iemand kent die zoveel stress ervaart, dat diegene er ziek van is. Dat noemen we een burn-out.
Maar wat gebeurt er nou eigenlijk bij stress? Wat is precies een burn-out? En vooral, hoe voorkom je een burn-out?
Wat gebeurt er bij stress en burn-out?
Stress is op zich heel goed, het zorgt ervoor dat je gaat presteren. Je kunt het zo zien, je hebt een portie stress en een portie stimulatie nodig. Dit zorgt ervoor dat je van de slaaptoestand naar de alerte toestand gaat en hierdoor kan je topprestaties leveren.
We hebben allemaal dagelijks wel eens te maken met stress, kleine stressmomenten die meestal snel weer opgelost zijn. Maar als de stress hoger wordt en het veranderd in extreme stress, dan gaan de werkprestaties juist naar beneden in plaats van omhoog. Op het moment dat je die stress een langere periode ervaart, ontstaat er angst in plaats van alertheid en dan kom je tot een inzinking. Je komt dan in een situatie waarin je systeem overbelast is.
Wat is een burn-out?
Bij een burn-out horen verschillende symptomen. Zo kan je psychische symptomen ervaren, maar je kan ook last hebben van fysieke klachten.
Psychische burn-out symptomen
Mensen met een burn-out kunnen last hebben van mentale klachten, zoals negatieve gedachten, piekeren en twijfelen aan jezelf. Andere kenmerken kunnen zijn: besluiteloosheid, terugtrekken of dat je prikkelbaar bent. Bij een ernstige burn-out kan iemand ook paniek en angstaanvallen hebben.
Fysieke burn-out klachten
Mensen met een fysieke burn-out, zijn vaak mensen die de psychische klachten negeren en gewoon doorgaan omdat ze een hoog verantwoordelijkheidsgevoel hebben. Uiteindelijk grijpt je lichaam dan in, dit kan gebeuren in de vorm van rug‑, darm‑, en hartklachten, maar ook slapeloosheid en migraine.
Mijn verhaal
Ik kreeg op mijn 31e een fysieke burn-out. Ik heb mijn klachten heel lang genegeerd, totdat ik 6,5 jaar geleden, midden in de nacht, wakker werd met hartkloppingen. Ik word nooit ’s nachts wakker, laat staan met een heftig kloppend hart. Toen ging er bij mij wel een belletje rinkelen. Ik was destijds HR manager en ik had al een aantal mensen begeleid met een burn-out. Toen besefte ik me, dat ik nu aan de beurt was.
Dit was mijn wake-up call, ik ging naar de bedrijfsarts die ik goed kende omdat ik HR manager was. Ik belde hem gelijk de volgende morgen op en ik kon een uur later al komen. Onderweg in de auto merkte ik dat ik geen 120 km/u meer kon rijden, het lukte simpelweg niet. Dus met een slakkengangetje van 80 km/u reed ik van Zaltbommel naar Den Bosch. Ik kreeg zoveel prikkels en op dat moment kon ik die helemaal niet verwerken.
Eenmaal in Den Bosch aangekomen zat ik in de wachtruimte van de bedrijfsarts, ik kan me herinneren dat ik vond dat de muziek zo hard aan stond. Toen ik binnenkwam bij de bedrijfsarts zei ik dat tegen hem waarop hij zei “Oké, ik weet het al… jouw systeem is volledig overprikkeld. Ze kunnen niet meer alle prikkels verwerken”.
Mijn burn-out klachten
Ik heb zelfs een periode gehad dat ik een ruis op mijn oren had en dat mijn zicht slechter werd. Ik kon op een gegeven moment geen straatnaambordjes meer lezen als ik aan het wandelen was. Dit is echt een voorbeeld van een fysieke burn-out. Gelukkig ben ik er vanaf gekomen, maar ik merk het nog steeds aan mijn oren als ik onder stress sta, dan komt er een soort ruis op. Ik heb ook een periode gehad dat ik het ook weer merkte aan mijn ogen. Dat is dan een enorme wake-up call.
Wat is de oorzaak van stress?
Dit is uiteraard voor iedereen anders. Je kan bijvoorbeeld denken aan sollicitaties of een hele berg deadlines, maar ook aan een disbalans tussen werk en privé, te hoge verwachtingen hebben van jezelf of het gevoel dat je niet iedereen genoeg aandacht kan geven.
Wat voor jou stressvol is, heeft te maken met je persoonlijkheid. Het is afhankelijk van wat jij nodig hebt en wat jouw voorkeuren zijn.
- Waar haal je energie uit? Uit contact met andere mensen of juist uit geconcentreerd werk doen?
- Hoe neem je beslissingen? Op basis van je hart of op basis van je ratio?
- Hoe ga je om met de wereld om je heen? Gaat je voorkeur uit naar een planmatig leven of heb je liever zo veel mogelijk spontaniteit?
- Hoe verwerk je informatie? Heb je liever grote lijnen of veel details?
Hoe voorkeuren tot stress en burn-out kunnen leiden
Wanneer je voorkeur uitgaat naar het ene, maar het andere zich voordoet, kan dit stress opleveren. Als je bijvoorbeeld beslissingen neemt op basis van je gevoel dan kan het vervelend zijn als je te maken hebt met mensen die heel rationeel denken. Of als je een voorkeur hebt voor spontaniteit in het leven, kan het heel lastig zijn wanneer je je moet aanpassen aan mensen die liever een precieze planning hebben.
Iedereen heeft dus andere bronnen van stress. Het is daarom belangrijk dat je weet wat jouw, maar ook wat andermans voorkeuren zijn. Zo kan je erachter komen wat de stress veroorzaakt. Als je bijvoorbeeld werkt in teamverband kan dit helpen om elkaar beter te begrijpen en beter om te gaan met ieders stress.
Weinig controle; stress en burn-out
Naast het kijken naar bronnen van stress is het ook belangrijk om te kijken naar jouw van controle. Stress is op zich helemaal niet zo erg, als je het gevoel hebt dat je de controle hebt over een situatie. Dus wanneer je werkdruk, sociale druk of gezinsdruk ervaart, maar voelt dat je het onder controle hebt, is die druk niet erg. Maar op het moment dat het misgaat (op één of meerdere vlakken), dan gaat die stress omhoog. Daarbij hebben veel mensen dan ook nog de overtuiging dat ze zich aanstellen en dat een burn-out gelijk staat aan falen.
Te hoge betrokkenheid zorgt voor stress
Het gevoel van controle hebben, hangt samen met de ‘cirkel van invloed’. Dit is een model Stephen Covey. Hij is de schrijver van het boek “De 7 eigenschappen van effectief leiders”. Covey benoemt in dit boek de cirkel van betrokkenheid en de cirkel van invloed.
Cirkel van invloed
De cirkel van invloed gaat over de dingen waar je controle over kunt hebben, waar je invloed op kunt hebben. Dat zijn dus jouw gedachten, mindset en gedrag.
De cirkel van betrokkenheid gaat over alles om je heen waar je iets van vindt. Zoals het gedrag van anderen, je omstandigheden en het leven in het algemeen.
Wanneer de cirkel van invloed kleiner is vergeleken met de cirkel van betrokkenheid, dan gaat er iets mis. De cirkel van betrokkenheid levert namelijk nog steeds stress en prikkels op, maar je hebt er geen invloed op en dat is heel frustrerend. Je kan de cirkel van invloed groter maken door je te handelen naar je gedachten of mening. Andersom kan je ook je cirkel van betrokkenheid kleiner maken door niet altijd je mening te laten horen en soms ergens gewoon niets van te vinden, dan heb je dus meer controle over je gedachten en wordt de cirkel van invloed groter.
Botsende waarden? Stress!
Iedereen heeft zijn eigen set aan normen, waarden. Samen vormen zij jouw moreel kompas. Dat morele kompas bepaalt wat je goed en minder goed vindt. Je set van waarden ontwikkel je totdat je ongeveer 20 jaar bent. Deze waarden veranderen daarna dan ook niet meer. Je een hoop waarden, maar een aantal daarvan zijn jouw allerbelangrijkste waarden. Je Kernwaarden. Dit kunnen bijvoorbeeld de waarden loyaliteit, plichtsbesef, perfectie of onafhankelijkheid zijn.
Wanneer jouw waarden botsen met de waarden van iemand anders, kan dit veel stress opleveren. Wanneer de stress hoger wordt, wordt je een soort uitvergrootte versie van jezelf. ook het belang dat je hecht aan je waarden wordt dan groter.
Het is soms moeilijk voor te stellen dat bepaalde mensen andere waarden hebben dan jij. Het is daarom heel belangrijk dat je, bijvoorbeeld in een organisatie, een match hebt op in ieder geval een aantal waarden, anders kan er een continue schuring ontstaan en vormt het een bron van stress.
Overtuigingen die stress en burn-out veroorzaken
Jouw overtuigingen bepalen voor een groot deel hoe jij omgaat met de wereld om je heen en dus ook hoe je omgaat met stress. Die overtuigingen ontstaan in je kindertijd, zoals regels die kinderen creëren. Kinderen maken gevolgtrekkingen, zoals: “wanneer ik zoet en lief ben worden papa en mama niet boos”, vervolgens ontstaat de regel: “Ik moet lief zijn en niet teveel ruimte innemen”. Dit soort overtuigingen nemen de hersenen in zich op en zo wordt het een gewoonte.
Gewoontes zijn in je hersenen zijn terug te zien, het zijn stevige verbindingen tussen verschillende plekken in je hersenen. Het vormt zich tot een soort snelweg. Wat er dus gebeurt is dat je een snelweg creëert in je kindertijd, maar je blijft die gebruiken in je volwassen leven.
De overtuiging dat je zoet en lief moet zijn en niet teveel ruimte in moet nemen, is ontstaan omdat je ouders waarschijnlijk wilde dat je een rustig kind was. Maar dit neem je uiteindelijk dus ook mee in je werkende leven. Het gevolg hiervan kan zijn dat je als volwassene moeite hebt om je eigen grenzen te stellen, het lastig vindt om ‘niet lief’ te zijn en om “nee dat doe ik niet” te zeggen.
Onderzoeken van je overtuigingen
Dit is één voorbeeld van een overtuiging, maar we hebben allemaal hele sets aan overtuigingen. Je hebt helpende overtuigingen en belemmerende overtuigingen. Een helpende overtuiging zou ervoor kunnen zorgen dat je meer zelfvertrouwen hebt. Een belemmerende overtuiging zorgt er voor dat je minder stressbestendig bent. Om je stressbestendigheid te vergroten is het dus heel nuttig om je overtuigingen te onderzoeken; om te weten waar ze vandaan komen en hoe je ze eventueel kunt veranderen.
Als je weet waar de overtuiging vandaan komt, kan je inzien of die overtuiging vanuit een kinderlijk perspectief nog steeds van toepassing is op je huidige levensfase. Als kind begrijp je namelijk nog niet hoe de wereld in elkaar zit, je slaat een kinderlijke versie op. Nu kan je de overtuiging begrijpen en er anders naar kijken. Je kan het herkennen en erkennen wanneer de overtuiging naar boven komt en vervolgens je gedrag veranderen.
Wanneer je stress erger wordt, wordt je een uitvergrootte versie van jezelf. Je waarden worden groter, maar ook je overtuigingen. De nuance verdwijnt dan een beetje. Je belemmerende overtuigingen worden dan grotere valkuilen. Het kost dan ook weer even tijd om het te herkennen, erkennen en te veranderen.
Wat helpt tegen stress?
Ook hierin zie je ieders persoonlijke voorkeuren. Waar jij energie vandaan haalt, welke informatie jij fijn vindt, op basis waarvan jij beslissingen maakt en hoe jij omgaat met de wereld om je heen, is voor iedereen anders. Voorbeelden van dingen die helpen tegen stress zijn: structuur, waardering, resultaat of bijvoorbeeld een goede communicatie.
Tip bij stress: richt je op wat wel werkt
Als je stress hoog is, dan is het heel normaal om je op te hangen aan die de veroorzakers stress. Om te denken dat als datgene dat zorgt voor jouw stress weg is, het beter met je gaat. Maar heel vaak liggen die stressfactoren in je cirkel van betrokkenheid en minder in je cirkel van invloed, vergeet dus niet om ook te kijken naar waar jij wel invloed op hebt. Jouw persoonlijke hulpbronnen.
Het is vaak de kunst om te kijken naar welke hulpbronnen je om je heen kan creëren. Maar ook als je iemand wil begeleiden bij stress en burn-out. Welke hulpbronnen heeft iemand nodig? Ook dat is weer heel persoonlijk.
Je hebt dus een stressor en om te voorkomen dat je in een rechte lijn naar stress gaat, kan je omgevingsmoderatoren inzetten. Dat zijn regelmogelijkheden zoals sociale steun en je persoonlijke hulpbronnen. Dingen die passen bij jouw persoonlijkheid.
Bepaal hoe jij stress en burn-out voorkomt
Je coping strategie is de manier waarop je met dingen omgaat. Coping strategie kan je ook wel vertalen naar je mindset. Hoe sta jij in het leven en hoe ga je met prikkels om?
Veroorzakers van stress, kernwaarden en overtuigingen spelen dus een grote rol in je werksituatie, persoonlijke omstandigheden en je persoonlijkheid. Om een burn-out te voorkomen moet je je gehele systeem ontlasten.
Door uitschrijven van hoe dat bij jou werkt, kan je heel ver komen. Zo kan je een duidelijk overzicht krijgen over wat jou stressoren, kernwaarden, overtuigingen en hulpbronnen zijn. Maar het kan ook duidelijkheid creëren over hoe je reageert en hoe je gedrag ontstaat. Coaching helpt hier ook bij.
Grotere veerkracht; minder stress en burn-out
Veerkracht is het in staat zijn terug te keren naar je persoonlijke ‘staat’, naar je ontspannen ‘oké’. Daarin zijn drie dingen heel belangrijk:
- Accepteer de realiteit. Wees bereid om datgene wat er gaande is, onder ogen te zien en ermee aan de slag te gaan. Dat is niet altijd even makkelijk want de realiteit is dat jij best ineffectief bezig bent en dat het invloed heeft op je omgeving.
- Vind een doel. Ga bijvoorbeeld in gesprek met je collega’s om aan te geven wat jij nodig hebt aan sociale steun of aan structuur. Maar als je aan de slag bent weet je (nog) niet wat werkt, dus;
- Je moet het gaan onderzoeken en je moet gaan improviseren. Dat is best lastig in een staat van stress omdat je bang kan zijn voor nieuwe stressoren. Maar als je wel gaat improviseren en nieuwe ideeën gaat uitproberen, voed je jezelf met nieuwe ervaringen en kennis. Daarmee kan je je makkelijker aanpassen aan de situatie en wordt je flexibeler, je wordt ronder in je persoonlijke ontwikkeling.
No-nonsense coaching en direct toepasbaar in de praktijk
Mijn stijl van coachen is oplossings- en praktijkgericht. Ik pas zowel Co-Active coaching als KATA-coaching toe. Simpel gezegd betekent dit dat ik focus op de persoon als geheel en wat hij/zij nodig heeft om richting te geven aan zijn leven.
Je hoeft geen urenlange gesprekken met me te voeren, omdat je als leidinggevende al druk genoeg bent. Ik zorg snel voor inzichten die makkelijk te onthouden zijn, zodat jij het direct in de praktijk kan toepassen.
Onze gesprekken mogen van mij best gezellig zijn, zolang jij naar buiten wandelt met een actieplan om er weer tegenaan te gaan. Lees meer over leiderschapscoaching.